De Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid zit met een probleem: de Nederlandse/Europese arbeidsmarkt ervaart in toenemende mate de schaduwkanten van het vrije verkeer van werknemers in de EU. In augustus 2013 gaf Lodewijk Asscher met zijn Britse collega David Goodhart in de Volkskrant én The Independent een publiek noodsignaal af in de vorm van een 'Code Orange' tegen diverse misstanden. Oneerlijke concurrentie en oneigenlijke verdringing bij niet-tijdelijke tewerkstelling van arbeidsmigranten ondermijnen sociale bescherming van werknemers in de EU-lidstaten. Recentelijk (9 mei 2014) moest Asscher in een opiniebijdrage aan de Volkskrant en The Financial Times constateren dat er voor de nieuwe Europese Commissie nog heel wat werk aan de winkel is voordat het sein op groen kan. Hij formuleerde bij die gelegenheid drie concrete voorstellen voor een volgende Europese beleidsagenda. Totale arbeidsvoorwaardencoördinatie bij detachering; beëindiging van de 'goedkope truc van postbusondernemingen' (arbeidsvoorwaardelijk equivalent van de fiscaal geïnspireerde vlucht naar een land met het gunstigste belastingklimaat); en uitbreiding van de uit de bouwsector bekende ketenaansprakelijkheid. Voor Nederland zelf werd in dat verband een 'Wet aanpak schijnconstructies' aangekondigd. Ook kon Asscher verwijzen naar afspraken met Bulgarije, Polen en Roemenië over misbruikbestrijding als opstapje naar bredere samenwerking in EU-verband. Een onderbelicht en door de minister wellicht veel te optimistisch geschetst aspect van die noodzaak tot samenwerking is de institutionele handhaving. Die schiet door diverse oorzaken naar mijn oordeel een tikkeltje opvallender tekort dan het reguleringssysteem zelf. Enige Europese handhavingsrichtlijnen ten spijt. Door de combinatie van deregulering, privatisering en bezuiniging zijn toezicht en handhaving ten dele aan de overheid onttrokken of op zijn minst verzwakt en onder druk komen te staan. Daardoor functioneren bijvoorbeeld belastingdienst, arbeidsinspectie (Inspectie SZW), Voedsel- en Warenautoriteit en UWV niet zoals zou kunnen/moeten en vallen er gaten in controle en handhaving. In eerdere columns in dit blad stipte ik (aspecten) van dit groeiende probleem met zijn diverse consequenties aan. Zelfs cao-partijen slagen er vaak niet in de handhaving van fraaie eigen afspraken die verder gaan dan de wettelijke regel, met steun van een rechter of op eigen kracht, af te dwingen. Simpelweg omdat hun invloed niet ver genoeg strekt. Soms – en dat is wel heel pijnlijk – omdat de Rechtspraak door gebrek aan middelen een voorgelegde klus niet (snel genoeg) aankan. Tragisch zijn in dit verband de cijfers uit het jaarverslag van Asschers 'eigen' Inspectie SZW dat in dezelfde maand mei 2014 uitkwam als het opiniestuk van de minister: tegenover het complexer wordende onderzoekveld staan in vergelijking met 2011 aanmerkelijk minder inspecteurs (nu ruim 1100 fte, maar een verdere daling is voorzien) en controles (in twee jaar nagenoeg gehalveerd tot in totaal 4930....). Dat betekent vooral voor sectoren als bouw, detailhandel en horeca waar sommige werkgevers het traditioneel minder nauw nemen met fiscale en arbeidsvoorwaardelijke regels (en de arbeidsomstandigheden niet te vergeten), een wat al te ruimhartig vertrouwen in zelfregulerend vermogen. Volgens werkgeversorganisatie Bouwend Nederland (ook aangehaald in de Volkskrant van 9 mei 2014) is vooral de bouwsector met diverse vormen van onderaanneming de laatste vijf jaren een vechtmarkt geworden. Dat legt verantwoordelijkheden bij opdrachtgevers en hoofdaannemers, geeft vakbonden beïnvloedingsmogelijkheden, maar laat ook de overheid met te harer beschikking staande controlemechanismen niet buiten schot. Als de praktijk dan is – zoals een onderzoeker van de UvA schetst – dat de Inspectie SZW gemiddeld eens in de twintig jaar een bedrijf met een bezoek vereert, schieten controle en handhaving ernstig tekort. Bij gedetacheerde arbeidsmigranten uitgehaalde trucs als afwijkende urenoverzichten, dubbele loonspecificaties (voor intern respectievelijk extern gebruik) of onderbetaling als gevolg van veel te hoge kosteninhoudingen bederven de markt en gecoördineerde actie blijft uit. De aanleg van nieuwe onderdelen van de snelwegen A2 (Maastricht) en A4 (Delft) levert hier afschrikwekkende voorbeelden van, maar die komen in ieder geval nog in de openbaarheid. Net als de bouw van de RWE-centrale in het Eemshavengebied, die uitgemond is in gerechtelijke correctie van een Poolse onderaannemer wegens omvangrijke cao-ontduiking. Veel meer – zo moet gevreesd worden – speelt zich onder het oppervlak van de publieke aandacht af. De attentiewaarde van de oproep van Asscher is dus hoog, zijn appel komt allerminst te vroeg, maar is hoogstwaarschijnlijk niet genoeg. De nadere regulering waarom hij vraagt, zou om te beginnen aangevuld moeten worden met een poging van de EU – althans Eurolanden – om binnen een budgettaire Unie tot gemeenschappelijke uitgangspunten voor belastingheffing te komen. De om andere redenen inmiddels befaamde Franse econoom Thomas Piketty merkt in een manifest voor een sociaal Europa de gangbare fiscale concurrentie tussen landen zelfs aan als hoofdoorzaak van werkloosheid (onevenredige lastendruk op arbeid en consumptie en ten opzichte van kleine ondernemingen, terwijl multinationals het land met de laagste belastingheffing voor het uitkiezen hebben). Ook sociale wapens tegen misbruik van 'goedkope arbeid' zouden de betrokken lidstaten volgens Piketty beter op elkaar af moeten stemmen. Een gelijk speelveld op de arbeidsmarkt van de EU – om te beginnen in de Eurolanden – is echter niet alleen een kwestie van (aan te scherpen) regels. Het is vooral zaak op alle niveaus een gecoördineerd handhavingsbeleid te bewerkstelligen. In die beleidscoördinatie spelen nationaal én Europees zowel parlementen ten opzichte van overheden (met haar instituties) als werkgevers- en werknemersorganisaties (met de eigen instituties) hun rol, waar nodig aangevuld met rechterlijke instanties die de handhaving van tanden voorzien. Een recent voorbeeld dat navolging verdient, is het FNV Bureau Handhaving en Naleving, maar nog beter zou het zijn als alle afzonderlijke bespelers van de Europese arbeidsmarkt het handelen op elkaar gaan afstemmen. Economie is – ook in de EU – vertrouwen opbouwen en daarin kan een hechtere sociale samenhang het cement worden.
Column
Stop proletarisch winkelen op de Europese arbeidsmarkt
- Geschreven door Mr. H.W.M.A. Staal
Alle verschenen columns kunt u ook nog eens rustig nalezen. Reeds verschenen zijn:
2019
Aflevering 11
Van het gas af
prof. mr. W.L. Roozendaal
Aflevering 10
Het statistisch verschil tussen Amsterdam en Den Bosch
prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 8/9
Naar een doeltreffende zorgverlofregeling voor ouders van kinderen met kanker
prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 6/7
Naar een ever closer union? – de saga van de export van werkloosheidsuitkeringen
prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 5
It takes two to tango, but who takes the lead?
prof. mr. F.G. Laagland
Aflevering 4
De verschillende dimensies van het onderscheid tussen werknemers en zzp’ers
prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 3
Deliveroo: terecht bezorgd
mr. drs. P.Th. Sick
Aflevering 2
Agicero
mr. A. Keizer
Aflevering 1
Internationalisering: probleem én oplossing
prof. mr. B. Barentsen
2018
Aflevering 13
Experimenteren of regelen. Vervroeging van rechterlijke bemoeienis met arbeidsrechtelijke vragen
mr. H.W.M.A. Staal
Aflevering 12
VOF-arbeid
prof. mr. S.S.M. Peters
Aflevering 11
De prijs van het arbeidsrecht
prof. mr. R.A.A. Duk
Aflevering 9/10
Big data op de werkvloer
prof. mr. W.L. Roozendaal
Aflevering 7/8
Balancerende kloven van de arbeidsmarkt…
prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 6
De Europese Arbeidsautoriteit: een logische stap in de bestrijding van misstanden bij grensoverschrijdende arbeid?
prof. mr. M.S. Houwerzijl
Aflevering 5
Cin Cin!
Prof. mr. Barend Barentsen
Aflevering 4
Payroll: waarom moeilijk doen als het ook makkelijk kan
Prof. mr. Femke Laagland
Aflevering 3
Over het Regeerakkoord en een olifant
mr. drs. P.Th. Sick
Aflevering 2
Voorwoord (pre-packxit)
M.L. Lennarts, S.S.M. Peters & F.M.J. Verstijlen
Aflevering 1
Too weak @ #metoo
prof. mr. S.F. Sagel
2017
Aflevering 12
Een New Day of Groundhog Day?
Mr. A. Keizer
Aflevering 11
Een sociale pijler ook voor Nederland?
prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 10
Bekijk het een van een andere kant
mr. H.W.M.A. Staal
Aflevering 8/9
Het kat-en-muisspelletje met werknemers op tijdelijke contracten
Prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 6/7
Een Europees evenwicht herijkt?
Mr. R.A.A. Duk
Aflevering 5
Herziening van het ontslagrecht? Bezint eer ge begint ...
Prof. mr. M.S. Houwerzijl
Aflevering 4
De elite, het volk en het sociale recht
Prof. mr. W.L. Roozendaal
Aflevering 3
Oordelen zonder onderscheid
Mr. K.G.F. van der Kraats
Aflevering 2
One issue
Prof. mr. S.F. Sagel
Aflevering 1
Je maintiendrai
Prof. mr. B. Barentsen
2016
Aflevering 12
(Weg)kijken
Mr. dr. P.H. Burger
Aflevering 11
Sociale triple-A status EU? A vision alone will not suffice
Prof. mr. S.S.M Peters
Aflevering 10
“Wir schaffen es”: verantwoord welkom aan wat vreemd en nieuw is
Mr. H.W.M.A. Staal
Aflevering 8/9
De Participatiemaatschappij aan banden
Prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 6/7
De Raad van State, arbeidsrecht en wetgeving
Prof. mr. R.A.A. Duk
Aflevering 5
Een luchtballon in de wind
Mr. drs. K.G.F. van der Kraats
Aflevering 4
Langer doorwerken of langer werkloos zijn
Prof. mr. dr. W.L. Roozendaal
Aflevering 3
Aanmodderen in het oog van de storm of navigeren met een sociaal kompas?
Prof. mr. M.S. Houwerzijl
Aflevering 2
Representativiteit is een illusie
Prof. mr. B. Barentsen
Aflevering 1
Wwz: pas toe en leg uit!
Prof. mr. S.F. Sagel
2015
Aflevering 12
De weg naar de arbeidsmarkt
Mr. dr. P.H. Burger
Aflevering 11
Transitievergoeding: niet lappen maar kappen
Prof. mr. S.S.M. Peters
Aflevering 10
Het arbeidsrecht van de toekomst
Prof. mr. F.B.J. Grapperhaus
Aflevering 8/9
Wat gaan we er met ons allen van bakken?
Mr. H.W.M.A. Staal
Aflevering 6/7
Preventieve arbo wetgeving
Prof. mr. F.B.J. Grapperhaus
Aflevering 5
Franse toestanden
Mr. drs. P.Th. Sick
Aflevering 4
Schijnzelfstandigen: de sociale partners zijn nu aan zet
Prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 3
"Minder, minder, minder"? Over verlaging van beloningen en zo
Prof. mr. R.A.A. Duk
Aflevering 2
Doorwerkende AOW'ers: altijd voordelig!
Prof. mr. M.S. Houwerzijl
Aflevering 1
Broodroof
Prof. mr. B. Barentsen
2014
Aflevering 12
Het muizengaatje verdient de hoofdprijs
Prof. mr. S.F. Sagel
Aflevering 11
Voor de kleintjes mag het arbeidsrecht een paar onsjes minder zijn
Prof. mr. S.S.M. Peters
Aflevering 10
Participatiesamenleving
Mr.dr. P.H. Burger
Aflevering 8/9
Stop proletarisch winkelen op de Europese arbeidsmarkt
Mr. H.W.M.A. Staal
Aflevering 6/7
Een zinnig wetsvoorstel over klokkenluiders
Prof. mr. F.B.J. Grapperhaus
Aflevering 5
Ieder voor zijn eigen of een gezamenlijk activerend arbeidsmarktbeleid?
Prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 4
Van participatie en quota, en van het spekken van de kas
Mr. drs. P.Th. Sick
Aflevering 3
Drucker, Levenbach en het Wetsvoorstel Werk en Zekerheid
Prof. mr. R.A.A. Duk en prof. mr. F.B.J. Grapperhaus
Aflevering 2
Vraag naar en aanbod van arbeid in de participatiesamenleving
Prof. mr. M.S. Houwerzijl
Aflevering 1
Wolf
Prof. mr. S.F. Sagel
2013
Aflevering 12
De marathonman
Mr. dr. P.H. Burger
Aflevering 11
'Europees wat moet, nationaal wat kan'
Prof. mr. S.S.M. Peters
Aflevering 10
It's the implementation of the rule, stupid, not the rule as such
Mr. H.W.M.A. Staal
Aflevering 8/9
Weg met het ontslag op staande voet
Prof. mr. F.B.J. Grapperhaus
Aflevering 6/7
De polder wast witter?
Mr. R.A.A. Duk
Aflevering 5
Homo homini lupus
Mr. drs. P.Th. Sick
Aflevering 4
Naar een Nota Flexibiliteit en zekerheid 2.0
Prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 3
Euphemia
Mr. S.F. Sagel
Aflevering 2
Regeren is vooruit zien ...
Mr. S.F. Sagel
Aflevering 1
Ouder worden komt dagelijks voor
Prof. mr. B. Barentsen
2012
Aflevering 12
Langer werken
Mr. dr. P.H. Burger
Aflevering 11
Eerlijk zullen we alles delen - jong en oud op de arbeidsmarkt
Prof.mr. F.B.J. Grapperhaus
Aflevering 10
'The Times They Are A-Changin'
Mr. H.W.M.A. Staal
Aflevering 8/9
Gebruik van sociale media kan ernstige gevolgen hebben voor uw beroepsleven.
Dr. S.S.M. Peters
Aflevering 6/7
Het Kunduz-akkoord en het ontslagrecht
Mr. R.A.A. Duk
Aflevering 5
Driekwart dwingend recht: de werknemer voldoende beschermd?
Prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 4
Het ontslagstelsel volgens Koser Kaya: oude wijn, met een slecht etiket
Mr. drs. P.Th. Sick
Aflevering 3
Arbeidsparticipatie van vrouwen: 'Moet jij werken?'
Prof. mr. M.S. Houwerzijl
Aflevering 2
Factor 20 als smeermiddel tegen maatschappelijke (belonings)onrust?
Mr. M. van Eck
Aflevering 1
Kosten van normalisering
Prof. mr. G.J.J.Heerma van Voss
2011
Aflevering 12
Legitimatie, legitimatie, legitimatie. Over werkgevers, gele vakbonden en Kamerleden
Prof. mr. F.B.J. Grapperhaus
Aflevering 11
De ene aardbei is de andere nog niet
Dr. mr. P.H. Burger
Aflevering 10
De angst voor anders
Prof. mr. E. Verhulp
Aflevering 8/9
Overheid en arbeidsverhoudingen: we zijn warempel Sinterklaas niet
Mr. H.W.M.A. Staal
Aflevering 6/7
Hoe onzeker mogen onze pensioenen zijn?
Prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 5
De payroll-cao: over dingen die voorbijgaan?
Mr. M. van Eck
Aflevering 4
Wettelijke verankering van de ‘Balkenendenorm’ nabij?
Prof. mr. dr. M.S. Houwerzijl
Aflevering 3
Het ontslagrecht: een vierjarig bestand?
Mr. R.A.A. Duk
Aflevering 2
Europese invloed op het sociaal beleid
Prof. mr. G.J.J. Heerma van Voss
Aflevering 1
Een brug tussen de wal en het schip
Mr. J.M. van Slooten en mr. G. Boot
2010
Aflevering 12
Wie is hier nu echt zelfstandig op de arbeidsmarkt?
Prof. mr. F.B.J. Grapperhaus
Aflevering 11
Ontschillen op de arbeidsmarkt
Prof. dr. A.C.J.M. Wilthagen
Aflevering 10
Markt en politiek
Mr. H.W.M.A. Staal
Aflevering 8/9
En juristen kunnen niet rekenen ...?
Prof. mr. E. Verhulp
Aflevering 6/7
Minister Donner en de 'frauderende' zzp'ers
Prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 5
Brief aan de minister-president
Mr. M. Van Eck
Aflevering 4
Opzij?! Wettelijke streefcijfers voor vrouwelijke bestuurders en commissarissen
Mr. M.S. Houwerzijl
Aflevering 3
De bestuurder geen werknemer meer?
Prof. mr. G.J.J. Heerma van Voss
Aflevering 2
Welke toekomst heeft de medezeggenschap?
Mr. R.A.A. Duk
Aflevering 1
Een rapport over verhouding bestuur, commissarissen en institutionele belegger: waar is de werknemer?
Prof. mr. F.B.J. Grapperhaus
Gratis nieuwsbrief!
Wilt u om de week op de hoogte blijven van de ontwikkelingen op het gebied van het arbeidsrecht dan kunt u een GRATIS abonnement nemen op de nieuwsbrieven 'Inzicht in Arbeidsrecht' door hier te klikken.