Rood. Donner. (Bakker?) Koser-Kaya. Kunduz. Kamp. Rutte II. Die namen zijn verbonden aan zeer uiteenlopende voorstellen tot wijziging van het ontslagrecht uit de 21-ste eeuw. Sinds 11 april jl. kunnen aan dat rijtje de namen van Heerts en Wientjens worden toegevoegd. Werkgevers en werknemers kwamen die dag met een sociaal akkoord dat, naast veel andere onderwerpen, (in § 2.6) de "Herordening ontslagbescherming" behandelt. Het kabinet onderschrijft dat akkoord. Dat akkoord, bereikt binnen het kader van de Stichting van de Arbeid, getuigt van voortschrijdend inzicht, nu het advies van die Stichting, naar aanleiding van de voorstellen van de Commissie-Rood uit 2000, nog luidde dat er geen aanleiding was tot wijziging van het geldende ontslagrecht.
Het wetsvoorstel van mevrouw Koser-Kaya wijkt sterk af van het in de Hoofdlijnennotitie van Minister Kamp van medio 2012 uitgewerkte Kunduz- of, vrolijker, Lente-akkoord. Aan die notitie is het "Themanummer herziening ontslagrecht" van TAP gewijd. Dat nummer, van oktober 2012, werd binnen een maand achterhaald door de ontslagparagraaf van "Bruggen slaan", het regeerakkoord van Rutte II. Daaraan wijdde dit blad in het nummer van maart van dit jaar beschouwingen van Sagel, Barentsen en Loonstra. Ook die beschouwingen kregen binnen een maand na publicatie een in de eerste plaats rechtshistorisch karakter met het sociaal akkoord. Wederom is "de" oplossing gevonden, en wederom moet alles een slag anders. De plannen over het ontslagrecht krijgen daarmee iets van reclame voor wasmiddelen, die ook steeds vernieuwd worden om nog witter te wassen, in dit geval: om de arbeidsmarkt nog beter te laten functioneren.
Dat roept de vraag op naar de bijzondere kenmerken van het recente "Akkoord voor de toekomst". Volgens dat akkoord blijft de ontslagtaak van het UWV in stand, zij het slechts voor economische ontslagen en ontslagen na twee jaar arbeidsongeschiktheid. Nieuw is dat van de beslissing van het UWV (een vorm van) beroep openstaat op de (kanton)rechter. Die is verder exclusief bevoegd ten aanzien van ontslagen op grond van in de persoon gelegen omstandigheden. Tegen te geven rechterlijke beslissingen wordt hoger beroep en beroep in cassatie mogelijk, zoals thans wel bij kennelijk onredelijke opzegging, maar niet bij ontbinding wegens gewichtige redenen. Bij dat alles blijven "dezelfde ontslagregels als nu" gelden.
Op het punt van de ontslagvergoeding wijken de plannen af van de eerdere. Uitgangspunt is een beperkte transitievergoeding (van een derde van een maandloon per dienstjaar, vanaf het tiende dienstjaar een half maandloon). Die transitievergoeding – iets hoger dan in "Bruggen slaan" – kan op grond van een hardheidsclausule (financieel onvermogen) worden gematigd. Verder is er een rechterlijke correctiemogelijkheid, zonder – nieuw!! – enigerlei "plafond", maar dan wel "uitsluitend bij ernstige verwijtbaarheid c.q. in situaties die (...) geheel of grotendeels te wijten (zijn) aan de ene of de andere partij".
Hoe te denken over deze voorstellen? Weinigen zullen in staat zijn spontaan de vele inmiddels afgeschoten voorstellen te benoemen. Het lijkt mij moeilijk te verdedigen dat wat thans voorligt, een pacificatie rechtvaardigt. De gedachte dat herziening mogelijk is met handhaving van de bestaande ontslagregels, terwijl tegelijkertijd "gedejuridiseerd" wordt zonder verlies van kwaliteit – doelstellingen van het Akkoord –, lijkt mij naïef. Er zullen bij het ontwerpen van een wetsvoorstel langs de aangeduide lijnen direct allerlei vragen rijzen. Ik noem er een paar. Wat moet er gebeuren als partijen het niet eens zijn over de vraag of de beslissing van het UWV vereist is of dat de werkgever zich direct tot de rechter moet wenden? Zijn in zo'n geval een verzoek en daarnaast een verzoek "voor zover vereist" mogelijk? Gaat het reguliere bewijsrecht, in beide soorten procedures of in één daarvan, gelden? Wat moet er gebeuren als, na het instellen van rechtsmiddelen, eerder toegestane ontslagen niet in stand zouden moeten blijven, maar inmiddels onmiskenbaar een onwerkbare verhouding is ontstaan (of de werknemer inmiddels node ander werk heeft aanvaard)? Welke omstandigheden rechtvaardigen wel of juist niet een hogere of lagere vergoeding dan de "norm? Is die mogelijkheid er bij voorbeeld als, zonder subjectieve verwijtbaarheid bij de werkgever, het ontslag evident in diens risicosfeer ligt? Betekent de gedachte dat de voorziene regelingen van driekwart dwingend recht zijn, dat individuele afspraken over een "ontslagvergoeding op voorhand" uitgesloten zijn of is slechts bedoeld dat bij cao (en, volgens het akkoord, sociaal plan) ten nadele van de werknemer afgeweken kan worden?
De vele elkaar opvolgende voorstellen maken, in ieder geval, duidelijk dat niet alleen volgens de meerderheid in de politiek, maar thans ook volgens sociale partners de tijd rijp is voor flexibilisering van het ontslagrecht. Dat met het akkoord voor die flexibilisering de steen der wijzen gevonden is, lijkt niet overtuigend pleitbaar. In "Afscheid van het Duaal Ontslagrecht", het rapport van de Commissie-Rood uit 2000, zijn een geactualiseerd preventief stelsel en een repressief stelsel tegenover elkaar gezet en is op basis van een vergelijking daartussen voor een repressief stelsel gekozen. Het lijkt nuttig die exercitie te herhalen, in die zin dat de verschillende vanaf "Rood" voorgestelde modellen naast elkaar worden gezet. Zo kan worden afgewogen wat, op zulke punten als de redenen voor het ontslag, de bij ontslag toe te kennen vergoeding en de bij geschil te volgen procedure(s), de voor- en nadelen zijn, niet alleen qua effect op de arbeidsmarkt, maar ook vanuit de optiek van een rechtvaardig en (zoveel mogelijk) rechtszekerheid biedend stelsel van ontslagrecht. Enige tijdsruimte daarvoor is er, omdat de overgang naar een nieuw systeem van ontslagrecht eerst per 1 januari 2016 aan de orde is, waarbij van belang is dat het thans voorliggende akkoord zich op een belangrijk punt niet van zijn recente voorgangers onderscheidt. Geadviseerd wordt wederom tot forse ingrepen, maar zonder dat blijkt van enige, laat staan de in redelijkheid te verlangen serieuze, reflectie op de vraag hoe het ontslagrecht vanuit juridische, zo men wil: rechtsstatelijke, overwegingen het beste vormgegeven kan worden.
Het ontslagrecht moet witter gaan wassen. "Da's logisch." Met het Akkoord ligt wél de reclameslogan daarvoor op tafel, maar of de was met de voorstellen echt beter gereinigd wordt én of het nieuwe reinigen schade aan het wasgoed voorkomt, ware nog in enige rust vast te stellen. Om met Nijhoff te spreken: het Akkoord is geen einde, maar (op zijn best) een voorgoed begonnen begin.
Column
De polder wast witter?
- Geschreven door Mr. R.A.A. Duk
Alle verschenen columns kunt u ook nog eens rustig nalezen. Reeds verschenen zijn:
2019
Aflevering 11
Van het gas af
prof. mr. W.L. Roozendaal
Aflevering 10
Het statistisch verschil tussen Amsterdam en Den Bosch
prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 8/9
Naar een doeltreffende zorgverlofregeling voor ouders van kinderen met kanker
prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 6/7
Naar een ever closer union? – de saga van de export van werkloosheidsuitkeringen
prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 5
It takes two to tango, but who takes the lead?
prof. mr. F.G. Laagland
Aflevering 4
De verschillende dimensies van het onderscheid tussen werknemers en zzp’ers
prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 3
Deliveroo: terecht bezorgd
mr. drs. P.Th. Sick
Aflevering 2
Agicero
mr. A. Keizer
Aflevering 1
Internationalisering: probleem én oplossing
prof. mr. B. Barentsen
2018
Aflevering 13
Experimenteren of regelen. Vervroeging van rechterlijke bemoeienis met arbeidsrechtelijke vragen
mr. H.W.M.A. Staal
Aflevering 12
VOF-arbeid
prof. mr. S.S.M. Peters
Aflevering 11
De prijs van het arbeidsrecht
prof. mr. R.A.A. Duk
Aflevering 9/10
Big data op de werkvloer
prof. mr. W.L. Roozendaal
Aflevering 7/8
Balancerende kloven van de arbeidsmarkt…
prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 6
De Europese Arbeidsautoriteit: een logische stap in de bestrijding van misstanden bij grensoverschrijdende arbeid?
prof. mr. M.S. Houwerzijl
Aflevering 5
Cin Cin!
Prof. mr. Barend Barentsen
Aflevering 4
Payroll: waarom moeilijk doen als het ook makkelijk kan
Prof. mr. Femke Laagland
Aflevering 3
Over het Regeerakkoord en een olifant
mr. drs. P.Th. Sick
Aflevering 2
Voorwoord (pre-packxit)
M.L. Lennarts, S.S.M. Peters & F.M.J. Verstijlen
Aflevering 1
Too weak @ #metoo
prof. mr. S.F. Sagel
2017
Aflevering 12
Een New Day of Groundhog Day?
Mr. A. Keizer
Aflevering 11
Een sociale pijler ook voor Nederland?
prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 10
Bekijk het een van een andere kant
mr. H.W.M.A. Staal
Aflevering 8/9
Het kat-en-muisspelletje met werknemers op tijdelijke contracten
Prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 6/7
Een Europees evenwicht herijkt?
Mr. R.A.A. Duk
Aflevering 5
Herziening van het ontslagrecht? Bezint eer ge begint ...
Prof. mr. M.S. Houwerzijl
Aflevering 4
De elite, het volk en het sociale recht
Prof. mr. W.L. Roozendaal
Aflevering 3
Oordelen zonder onderscheid
Mr. K.G.F. van der Kraats
Aflevering 2
One issue
Prof. mr. S.F. Sagel
Aflevering 1
Je maintiendrai
Prof. mr. B. Barentsen
2016
Aflevering 12
(Weg)kijken
Mr. dr. P.H. Burger
Aflevering 11
Sociale triple-A status EU? A vision alone will not suffice
Prof. mr. S.S.M Peters
Aflevering 10
“Wir schaffen es”: verantwoord welkom aan wat vreemd en nieuw is
Mr. H.W.M.A. Staal
Aflevering 8/9
De Participatiemaatschappij aan banden
Prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 6/7
De Raad van State, arbeidsrecht en wetgeving
Prof. mr. R.A.A. Duk
Aflevering 5
Een luchtballon in de wind
Mr. drs. K.G.F. van der Kraats
Aflevering 4
Langer doorwerken of langer werkloos zijn
Prof. mr. dr. W.L. Roozendaal
Aflevering 3
Aanmodderen in het oog van de storm of navigeren met een sociaal kompas?
Prof. mr. M.S. Houwerzijl
Aflevering 2
Representativiteit is een illusie
Prof. mr. B. Barentsen
Aflevering 1
Wwz: pas toe en leg uit!
Prof. mr. S.F. Sagel
2015
Aflevering 12
De weg naar de arbeidsmarkt
Mr. dr. P.H. Burger
Aflevering 11
Transitievergoeding: niet lappen maar kappen
Prof. mr. S.S.M. Peters
Aflevering 10
Het arbeidsrecht van de toekomst
Prof. mr. F.B.J. Grapperhaus
Aflevering 8/9
Wat gaan we er met ons allen van bakken?
Mr. H.W.M.A. Staal
Aflevering 6/7
Preventieve arbo wetgeving
Prof. mr. F.B.J. Grapperhaus
Aflevering 5
Franse toestanden
Mr. drs. P.Th. Sick
Aflevering 4
Schijnzelfstandigen: de sociale partners zijn nu aan zet
Prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 3
"Minder, minder, minder"? Over verlaging van beloningen en zo
Prof. mr. R.A.A. Duk
Aflevering 2
Doorwerkende AOW'ers: altijd voordelig!
Prof. mr. M.S. Houwerzijl
Aflevering 1
Broodroof
Prof. mr. B. Barentsen
2014
Aflevering 12
Het muizengaatje verdient de hoofdprijs
Prof. mr. S.F. Sagel
Aflevering 11
Voor de kleintjes mag het arbeidsrecht een paar onsjes minder zijn
Prof. mr. S.S.M. Peters
Aflevering 10
Participatiesamenleving
Mr.dr. P.H. Burger
Aflevering 8/9
Stop proletarisch winkelen op de Europese arbeidsmarkt
Mr. H.W.M.A. Staal
Aflevering 6/7
Een zinnig wetsvoorstel over klokkenluiders
Prof. mr. F.B.J. Grapperhaus
Aflevering 5
Ieder voor zijn eigen of een gezamenlijk activerend arbeidsmarktbeleid?
Prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 4
Van participatie en quota, en van het spekken van de kas
Mr. drs. P.Th. Sick
Aflevering 3
Drucker, Levenbach en het Wetsvoorstel Werk en Zekerheid
Prof. mr. R.A.A. Duk en prof. mr. F.B.J. Grapperhaus
Aflevering 2
Vraag naar en aanbod van arbeid in de participatiesamenleving
Prof. mr. M.S. Houwerzijl
Aflevering 1
Wolf
Prof. mr. S.F. Sagel
2013
Aflevering 12
De marathonman
Mr. dr. P.H. Burger
Aflevering 11
'Europees wat moet, nationaal wat kan'
Prof. mr. S.S.M. Peters
Aflevering 10
It's the implementation of the rule, stupid, not the rule as such
Mr. H.W.M.A. Staal
Aflevering 8/9
Weg met het ontslag op staande voet
Prof. mr. F.B.J. Grapperhaus
Aflevering 6/7
De polder wast witter?
Mr. R.A.A. Duk
Aflevering 5
Homo homini lupus
Mr. drs. P.Th. Sick
Aflevering 4
Naar een Nota Flexibiliteit en zekerheid 2.0
Prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 3
Euphemia
Mr. S.F. Sagel
Aflevering 2
Regeren is vooruit zien ...
Mr. S.F. Sagel
Aflevering 1
Ouder worden komt dagelijks voor
Prof. mr. B. Barentsen
2012
Aflevering 12
Langer werken
Mr. dr. P.H. Burger
Aflevering 11
Eerlijk zullen we alles delen - jong en oud op de arbeidsmarkt
Prof.mr. F.B.J. Grapperhaus
Aflevering 10
'The Times They Are A-Changin'
Mr. H.W.M.A. Staal
Aflevering 8/9
Gebruik van sociale media kan ernstige gevolgen hebben voor uw beroepsleven.
Dr. S.S.M. Peters
Aflevering 6/7
Het Kunduz-akkoord en het ontslagrecht
Mr. R.A.A. Duk
Aflevering 5
Driekwart dwingend recht: de werknemer voldoende beschermd?
Prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 4
Het ontslagstelsel volgens Koser Kaya: oude wijn, met een slecht etiket
Mr. drs. P.Th. Sick
Aflevering 3
Arbeidsparticipatie van vrouwen: 'Moet jij werken?'
Prof. mr. M.S. Houwerzijl
Aflevering 2
Factor 20 als smeermiddel tegen maatschappelijke (belonings)onrust?
Mr. M. van Eck
Aflevering 1
Kosten van normalisering
Prof. mr. G.J.J.Heerma van Voss
2011
Aflevering 12
Legitimatie, legitimatie, legitimatie. Over werkgevers, gele vakbonden en Kamerleden
Prof. mr. F.B.J. Grapperhaus
Aflevering 11
De ene aardbei is de andere nog niet
Dr. mr. P.H. Burger
Aflevering 10
De angst voor anders
Prof. mr. E. Verhulp
Aflevering 8/9
Overheid en arbeidsverhoudingen: we zijn warempel Sinterklaas niet
Mr. H.W.M.A. Staal
Aflevering 6/7
Hoe onzeker mogen onze pensioenen zijn?
Prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 5
De payroll-cao: over dingen die voorbijgaan?
Mr. M. van Eck
Aflevering 4
Wettelijke verankering van de ‘Balkenendenorm’ nabij?
Prof. mr. dr. M.S. Houwerzijl
Aflevering 3
Het ontslagrecht: een vierjarig bestand?
Mr. R.A.A. Duk
Aflevering 2
Europese invloed op het sociaal beleid
Prof. mr. G.J.J. Heerma van Voss
Aflevering 1
Een brug tussen de wal en het schip
Mr. J.M. van Slooten en mr. G. Boot
2010
Aflevering 12
Wie is hier nu echt zelfstandig op de arbeidsmarkt?
Prof. mr. F.B.J. Grapperhaus
Aflevering 11
Ontschillen op de arbeidsmarkt
Prof. dr. A.C.J.M. Wilthagen
Aflevering 10
Markt en politiek
Mr. H.W.M.A. Staal
Aflevering 8/9
En juristen kunnen niet rekenen ...?
Prof. mr. E. Verhulp
Aflevering 6/7
Minister Donner en de 'frauderende' zzp'ers
Prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 5
Brief aan de minister-president
Mr. M. Van Eck
Aflevering 4
Opzij?! Wettelijke streefcijfers voor vrouwelijke bestuurders en commissarissen
Mr. M.S. Houwerzijl
Aflevering 3
De bestuurder geen werknemer meer?
Prof. mr. G.J.J. Heerma van Voss
Aflevering 2
Welke toekomst heeft de medezeggenschap?
Mr. R.A.A. Duk
Aflevering 1
Een rapport over verhouding bestuur, commissarissen en institutionele belegger: waar is de werknemer?
Prof. mr. F.B.J. Grapperhaus
Gratis nieuwsbrief!
Wilt u om de week op de hoogte blijven van de ontwikkelingen op het gebied van het arbeidsrecht dan kunt u een GRATIS abonnement nemen op de nieuwsbrieven 'Inzicht in Arbeidsrecht' door hier te klikken.