Column

Sociale media dringen de arbeidsverhouding binnen en dwingen tot nadenken over wat in de virtuele wereld tot de persoonlijke levenssfeer behoort

 Veel werknemers lijken zich weinig bewust van de negatieve consequenties die hun uitlatingen in cyberspace kunnen hebben voor de relatie met hun (ex-)werkgever in the real world. Dit ondanks 'Wees verstandig online' tips van de Europese Commissie in haar eYou Guide (http://ec.europa.eu/information_society/eyouguide/fiches/1-v-a/index_nl.htm) als: "Denk goed na voordat u persoonlijk materiaal met anderen deelt op internet. De verspreiding van dat materiaal kan ernstige gevolgen hebben voor uw privé- en uw beroepsleven." Deze waarschuwing lijkt verdacht veel op de, overigens ook in EU-verband afgesproken, waarschuwingsteksten op pakjes sigaretten. Even noodzakelijk, maar helaas blijkbaar ook even 'effectief'.

Hoewel goed gebruik van sociale media ook kansen kan bieden aan werknemers, bijvoorbeeld bij het zoeken van een nieuwe werkkring, blijkt uit de gepubliceerde jurisprudentie dat werknemers steeds vaker worden afgerekend op hun digitale uitlatingen. Dat afrekenen varieert van het niet worden uitgenodigd voor een sollicitatiegesprek (omdat uit iemands digitale profiel een 'feestbeest imago' of psychische problematiek naar voren komt), tot boetes wegens overtreding van concurrentiebedingen en ontslagen op staande voet. Bij de beoordeling van ontslagen speelt vooral de vraag in hoeverre berichten op sociale media tot de privésfeer van de werknemer (recht op privacy ofwel op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer) behoren en/of onder de vrijheid van meningsuiting vallen. Volgens de Kantonrechter Arnhem in de bekende Blokker-zaak (JAR 2012/97), waarin een werknemer zijn leidinggevende en zijn werkgever 'op grove wijze beledigd' had op Facebook, vallen uitlatingen op Facebook niet binnen het privédomein omdat ook anderen dan 'vrienden' daarvan kennis kunnen nemen. De vrijheid van meningsuiting zou daarom niet gelden en de arbeidsovereenkomst werd ontbonden wegens een dringende reden.

Hier spelen twee belangrijke problemen. In de eerste plaats het probleem dat rechters (zie bijvoorbeeld ook LJN BW2006) soms onvoldoende onderscheiden tussen het private en publieke domein, althans (te) snel oordelen dat uitlatingen in sociale media tot het publieke domein behoren. Het ging in casu om uitlatingen gedaan op een afgeschermd Facebookprofiel welke via een collega, die kennelijk tot de 'vriendenkring' van de werknemer behoorde, bij werkgever Blokker terechtkwamen. Niettemin heeft werknemer zich volgens de rechter 'publiekelijk uitgelaten'. Bovendien moest hij rekening houden met de mogelijkheid dat zijn berichten werden 'geretweet'. Inderdaad: de werkgever grovelijk publiekelijk beledigen mag niet, of dat nu op het marktplein of het digitale plein is. De vraag is echter of een afgeschermd Facebookaccount een publieke plaats is. Zijn uitlatingen op een afgeschermd profiel niet eerder privé, vergelijkbaar met gesprekken met vrienden thuis? Bij Facebook bestaat inderdaad de kans dat een bericht verder wordt verspreid, maar hetzelfde kan gebeuren met een smsje of privémailtje aan een vriend dat via via bij de werkgever terechtkomt – en daarvan zal de rechter toch oordelen dat het binnen de persoonlijke levenssfeer en vrijheid van meningsuiting valt. Voorkoming van imagoschade is een beschermenswaardig belang van werkgevers, maar daarmee kunnen zij niet afdwingen dat werknemers zich niet privé,  tegenover vrienden en familie, negatief over hun bedrijf (mogen) uitlaten. Mijns inziens valt een besloten profiel (zonder toegang van willekeurige derden), waar iemand op persoonlijke titel opereert en niet als werknemer van bedrijf Y, in beginsel in zijn privédomein. Niettemin is de vergelijking tussen het delen van informatie tussen vrienden face-to-face en op sociale netwerksites lastig, alleen al omdat de traditionele notie van 'vrienden' afwijkt van die in cyberspace, waar de (vrienden)gemeenschap vaak beduidend ruimer is. Daarmee kom ik bij het tweede probleem, namelijk dat de grenzen tussen zakelijk en privé, juist als gevolg van sociale media, vervagen. Sommige netwerksites zijn duidelijk meer zakelijk (LinkedIn) dan andere (vriendennetwerksites zoals Facebook en Hyves), maar de grens vervaagt al als er ook collega's tot de geselecteerde 'vrienden' behoren. Dit maakt het lastig vast te stellen welke uitlatingen op sociale media tot de persoonlijke levenssfeer behoren. Het verbaast daarom niet dat werknemers niet goed weten waar de grens ligt. Bovendien zijn vooral de jongeren onder hen zich niet eens van het probleem bewust en hanteren zij vaak andere normen. Zoals de International Working Group on Data Protection in Telecommunications het verwoordt in haar 'Rome Memorandum' uit 2008: "a new generation of users has arrived: the first generation that has been growing up while the Internet already existed. These 'digital natives' have developed their own ways of using Internet services, and of what they see to be private and what belongs to the public sphere. Furthermore they (...) may be more ready to take privacy risks than the older 'digital immigrants'."

Voor arbeidsverhoudingen betekent het voorgaande dat gedragscodes inzake sociale media, waaruit blijkt wat volgens de werkgever ongeoorloofd is, nodig zijn. In ruimere zin is de conclusie dat het traditionele concept van wat publiek en privaat is, zich moeilijk laat toepassen op het gebruik van sociale media. Door het gebruik van digitale middelen verandert ook de manier waarop mensen – en de samenleving als geheel – denken, aldus het Europees Economisch en Sociaal Comité in zijn Advies over verbetering van de digitale geletterdheid (...) (PbEU 2011, C318/9). Hoogste tijd dus om het concept 'persoonlijke levenssfeer' te herijken.