-
Geschreven door Prof. mr. M.S. Houwerzijl
Groei van vrouwelijk arbeidsaanbod wegens dalende huizenprijzen vergt omslag in arbeid en zorgbeleid.
Al jaren breken beleidsmakers en onderzoekers zich het hoofd over de vraag hoe de arbeidsparticipatie van vrouwen opgekrikt kan worden. Er is van alles bedacht om meer vrouwen tot werken te verleiden en liefst tot grotere banen: subsidiëring en promotie van kinderopvang (www.datgunjeiederkind.nl), verlofmogelijkheden, recht op arbeidsduuraanpassing. Maar Nederlandse vrouwen happen niet voldoende toe. 76% werkt nu in deeltijd. Hun gemiddelde arbeidsduur ligt met 25 uur per week ver onder het Europese gemiddelde van 34 uur. Volgens het SER-rapport Tijden van de samenleving (maart 2011) zal hier niet snel verandering in komen; 2% van de vrouwen met een deeltijdbaan zegt graag voltijd te willen werken. Driekwart van de vrouwen zou echter meer uren gaan werken of weer aan het werk gaan als arbeid en zorg beter te combineren zijn.
In tegenspraak hiermee is de huidige toename van vrouwen op de arbeidsmarkt. Arbeidseconoom Theeuwes noemt dit in Het Financieele Dagblad van 3 januari 2012 zelfs een van de belangrijkste verklaringen voor de groei van de werkloosheid sinds juni 2011. Volgens Theeuwes worden vrouwen vooral over de streep getrokken omdat het modale gezinsbudget al drie jaar lang daalt. De dalende huizenprijs zorgt er bovendien voor dat mensen zich armer gaan voelen. Voor vrouwen zijn er nog banen beschikbaar omdat typische vrouwensectoren als de zorg, de groothandel en de detailhandel nog personeel vragen. In typische mannensectoren neemt daarentegen de kans op ontslag toe, nu de overheid de crisis niet tempert met deeltijd-WW maar fors gaat bezuinigingen.
Wat beleidsmakers al jarenlang in het kader van 'arbeid en zorg' proberen te bewerkstelligen, wordt dus door economische crisis en dalende huizenprijzen ineens gerealiseerd. Het verband tussen eigen woningbezit, lasten van de hypothecaire lening en arbeidsmarktparticipatie van vrouwen is al vaker door arbeidseconomen gesignaleerd. Zo schreef Bovenberg bijvoorbeeld in zijn OSA-paper uit 2003 over de nieuwe levensloopbenadering, dat de spectaculaire huizenprijsstijging sinds begin jaren negentig van de vorige eeuw direct te herleiden was tot het toenemende aantal tweeverdieners. En de jonge werkende moeders die ooit massaal in de WAO belandden, leden volgens sommige economen vooral aan de 'hypotheeklastenziekte'.
Moeten we iets met deze nieuwe ontwikkeling? Naar mijn mening wel. Allereerst kan bevordering van de arbeidsparticipatie van vrouwen worden afgevoerd van de beleidsagenda. Met de prikkel tot werken zit het voorlopig wel goed; de dalende huizenprijs blijft druk uitoefenen op het modale gezinsbudget, al dan niet gecombineerd met een toekomstige beperking van de hypotheekrenteaftrek, versoepeling van het ontslagrecht en beperking van de WW-uitkeringsduur. Kunnen de aangekondigde maatregelen om arbeid en zorg beter te combineren, dan in de prullenbak? Integendeel, er zou juist een tandje bijgezet moeten worden! Moeders die puur uit financiële noodzaak de arbeidsmarkt opgaan, kunnen het zich zeker niet permitteren meer geld uit te geven aan kinderopvang of gastouders. Verlof dat onbetaald is, baat hun uiteraard ook niet.
Afgezien van een kleine tegemoetkoming voor vrouwen die net bevallen zijn van een baby die langere tijd in het ziekenhuis moet blijven, voorziet het door Roozendaal in dit nummer besproken wetsvoorstel Modernisering verlofregelingen echter niet in (beter) betaald verlof. Er wordt vooral ingezet op flexibilisering van de bestaande verlofmogelijkheden. En dat terwijl uit recent onderzoek van het SCP (Verlof vragen, november 2011) blijkt dat de huidige wettelijke verlofmogelijkheden zwaar onderbenut worden. Vooral bij langdurende situaties zoals mantelzorg valt de discrepantie tussen behoefte en gebruik van verlof op. Als hoofdreden houden de onderzoekers het op de 'zuigende kracht' van het werk. Het voor de hand liggende verband met juist het onbetaald zijn van het verlof kan niet vastgesteld worden omdat, zo constateren zij droogjes, de gebruikte enquêtegegevens hierover geen vragen bevatten (!). De stelling van het kabinet in zijn toelichting bij het wetsvoorstel, dat uit onderzoek niet blijkt dat meer betaald verlof nodig is, is daarmee van betrekkelijke waarde.
Nu de wettelijke regeling van vakantie en verlof sinds 1 januari 2012 is aangescherpt, zal de mogelijkheid om een stuwmeer van vakantiedagen aan te houden als (betaalde) buffer voor gezinscalamiteiten, eveneens verdwijnen. Kortom, wie gaat de rekening betalen voor de verhoogde arbeidsparticipatie van vrouwen totdat de hypothecaire lasten afgenomen zijn tot een aanvaardbaar niveau? Dat is het Nederlandse kroost, dat tot nu toe uit Unicefonderzoek (2010 en 2008) steeds als het gelukkigst naar voren komt. Zweedse en Finse kinderen staan op plaatsen twee en drie, maar kunnen dankzij de daar ruimhartig gefinancierde ouderschapsverloven de komende jaren de Nederlandse kinderen van de eerste plaats stoten.
Wat leert ons dit? Allereerst dat het huidige anderhalfverdienersmodel voor kinderen (kennelijk) superieur is aan een tweeverdienersmodel. Als hieraan echter niet meer valt te ontkomen, dan verdient het Scandinavische model serieuze overweging. Hierbij worden ouders gestimuleerd door (van overheidswege!) betaalde verlofmogelijkheden zelf de zorg voor jonge kinderen op zich te nemen. Ook de mogelijkheid om naar school te gaan vanaf 2,5 jaar, naar Belgisch voorbeeld, verdient nadere beschouwing. En waar kinderopvang nodig blijft, moet de pedagogische kwaliteit voorop staan. De kwaliteit van de Nederlandse kinderopvang blijkt namelijk al sinds 1995 te dalen.
Bij toekomstig arbeid-en-zorg-beleid moet dus stelselmatig het belang van het kind betrokken worden. Als het voor kinderen niet goed toeven is in de tweeverdienersmaatschappij, komt het kostwinnersideaal vanzelf weer boven drijven. Zo lang geleden is het nog niet dat de econoom Tinbergen schreef (in Socialisme en Democratie 1978): 'Een kinderbewaarplaats is nodig in een maatschappij waar uit armoede de beide ouders moeten werken; niet in een welvarende maatschappij'.
Alle verschenen columns kunt u ook nog eens rustig nalezen. Reeds verschenen zijn:
2019
Aflevering 11
Van het gas af
prof. mr. W.L. Roozendaal
Aflevering 10
Het statistisch verschil tussen Amsterdam en Den Bosch
prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 8/9
Naar een doeltreffende zorgverlofregeling voor ouders van kinderen met kanker
prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 6/7
Naar een ever closer union? – de saga van de export van werkloosheidsuitkeringen
prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 5
It takes two to tango, but who takes the lead?
prof. mr. F.G. Laagland
Aflevering 4
De verschillende dimensies van het onderscheid tussen werknemers en zzp’ers
prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 3
Deliveroo: terecht bezorgd
mr. drs. P.Th. Sick
Aflevering 2
Agicero
mr. A. Keizer
Aflevering 1
Internationalisering: probleem én oplossing
prof. mr. B. Barentsen
2018
Aflevering 13
Experimenteren of regelen. Vervroeging van rechterlijke bemoeienis met arbeidsrechtelijke vragen
mr. H.W.M.A. Staal
Aflevering 12
VOF-arbeid
prof. mr. S.S.M. Peters
Aflevering 11
De prijs van het arbeidsrecht
prof. mr. R.A.A. Duk
Aflevering 9/10
Big data op de werkvloer
prof. mr. W.L. Roozendaal
Aflevering 7/8
Balancerende kloven van de arbeidsmarkt…
prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 6
De Europese Arbeidsautoriteit: een logische stap in de bestrijding van misstanden bij grensoverschrijdende arbeid?
prof. mr. M.S. Houwerzijl
Aflevering 5
Cin Cin!
Prof. mr. Barend Barentsen
Aflevering 4
Payroll: waarom moeilijk doen als het ook makkelijk kan
Prof. mr. Femke Laagland
Aflevering 3
Over het Regeerakkoord en een olifant
mr. drs. P.Th. Sick
Aflevering 2
Voorwoord (pre-packxit)
M.L. Lennarts, S.S.M. Peters & F.M.J. Verstijlen
Aflevering 1
Too weak @ #metoo
prof. mr. S.F. Sagel
2017
Aflevering 12
Een New Day of Groundhog Day?
Mr. A. Keizer
Aflevering 11
Een sociale pijler ook voor Nederland?
prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 10
Bekijk het een van een andere kant
mr. H.W.M.A. Staal
Aflevering 8/9
Het kat-en-muisspelletje met werknemers op tijdelijke contracten
Prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 6/7
Een Europees evenwicht herijkt?
Mr. R.A.A. Duk
Aflevering 5
Herziening van het ontslagrecht? Bezint eer ge begint ...
Prof. mr. M.S. Houwerzijl
Aflevering 4
De elite, het volk en het sociale recht
Prof. mr. W.L. Roozendaal
Aflevering 3
Oordelen zonder onderscheid
Mr. K.G.F. van der Kraats
Aflevering 2
One issue
Prof. mr. S.F. Sagel
Aflevering 1
Je maintiendrai
Prof. mr. B. Barentsen
2016
Aflevering 12
(Weg)kijken
Mr. dr. P.H. Burger
Aflevering 11
Sociale triple-A status EU? A vision alone will not suffice
Prof. mr. S.S.M Peters
Aflevering 10
“Wir schaffen es”: verantwoord welkom aan wat vreemd en nieuw is
Mr. H.W.M.A. Staal
Aflevering 8/9
De Participatiemaatschappij aan banden
Prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 6/7
De Raad van State, arbeidsrecht en wetgeving
Prof. mr. R.A.A. Duk
Aflevering 5
Een luchtballon in de wind
Mr. drs. K.G.F. van der Kraats
Aflevering 4
Langer doorwerken of langer werkloos zijn
Prof. mr. dr. W.L. Roozendaal
Aflevering 3
Aanmodderen in het oog van de storm of navigeren met een sociaal kompas?
Prof. mr. M.S. Houwerzijl
Aflevering 2
Representativiteit is een illusie
Prof. mr. B. Barentsen
Aflevering 1
Wwz: pas toe en leg uit!
Prof. mr. S.F. Sagel
2015
Aflevering 12
De weg naar de arbeidsmarkt
Mr. dr. P.H. Burger
Aflevering 11
Transitievergoeding: niet lappen maar kappen
Prof. mr. S.S.M. Peters
Aflevering 10
Het arbeidsrecht van de toekomst
Prof. mr. F.B.J. Grapperhaus
Aflevering 8/9
Wat gaan we er met ons allen van bakken?
Mr. H.W.M.A. Staal
Aflevering 6/7
Preventieve arbo wetgeving
Prof. mr. F.B.J. Grapperhaus
Aflevering 5
Franse toestanden
Mr. drs. P.Th. Sick
Aflevering 4
Schijnzelfstandigen: de sociale partners zijn nu aan zet
Prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 3
"Minder, minder, minder"? Over verlaging van beloningen en zo
Prof. mr. R.A.A. Duk
Aflevering 2
Doorwerkende AOW'ers: altijd voordelig!
Prof. mr. M.S. Houwerzijl
Aflevering 1
Broodroof
Prof. mr. B. Barentsen
2014
Aflevering 12
Het muizengaatje verdient de hoofdprijs
Prof. mr. S.F. Sagel
Aflevering 11
Voor de kleintjes mag het arbeidsrecht een paar onsjes minder zijn
Prof. mr. S.S.M. Peters
Aflevering 10
Participatiesamenleving
Mr.dr. P.H. Burger
Aflevering 8/9
Stop proletarisch winkelen op de Europese arbeidsmarkt
Mr. H.W.M.A. Staal
Aflevering 6/7
Een zinnig wetsvoorstel over klokkenluiders
Prof. mr. F.B.J. Grapperhaus
Aflevering 5
Ieder voor zijn eigen of een gezamenlijk activerend arbeidsmarktbeleid?
Prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 4
Van participatie en quota, en van het spekken van de kas
Mr. drs. P.Th. Sick
Aflevering 3
Drucker, Levenbach en het Wetsvoorstel Werk en Zekerheid
Prof. mr. R.A.A. Duk en prof. mr. F.B.J. Grapperhaus
Aflevering 2
Vraag naar en aanbod van arbeid in de participatiesamenleving
Prof. mr. M.S. Houwerzijl
Aflevering 1
Wolf
Prof. mr. S.F. Sagel
2013
Aflevering 12
De marathonman
Mr. dr. P.H. Burger
Aflevering 11
'Europees wat moet, nationaal wat kan'
Prof. mr. S.S.M. Peters
Aflevering 10
It's the implementation of the rule, stupid, not the rule as such
Mr. H.W.M.A. Staal
Aflevering 8/9
Weg met het ontslag op staande voet
Prof. mr. F.B.J. Grapperhaus
Aflevering 6/7
De polder wast witter?
Mr. R.A.A. Duk
Aflevering 5
Homo homini lupus
Mr. drs. P.Th. Sick
Aflevering 4
Naar een Nota Flexibiliteit en zekerheid 2.0
Prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 3
Euphemia
Mr. S.F. Sagel
Aflevering 2
Regeren is vooruit zien ...
Mr. S.F. Sagel
Aflevering 1
Ouder worden komt dagelijks voor
Prof. mr. B. Barentsen
2012
Aflevering 12
Langer werken
Mr. dr. P.H. Burger
Aflevering 11
Eerlijk zullen we alles delen - jong en oud op de arbeidsmarkt
Prof.mr. F.B.J. Grapperhaus
Aflevering 10
'The Times They Are A-Changin'
Mr. H.W.M.A. Staal
Aflevering 8/9
Gebruik van sociale media kan ernstige gevolgen hebben voor uw beroepsleven.
Dr. S.S.M. Peters
Aflevering 6/7
Het Kunduz-akkoord en het ontslagrecht
Mr. R.A.A. Duk
Aflevering 5
Driekwart dwingend recht: de werknemer voldoende beschermd?
Prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 4
Het ontslagstelsel volgens Koser Kaya: oude wijn, met een slecht etiket
Mr. drs. P.Th. Sick
Aflevering 3
Arbeidsparticipatie van vrouwen: 'Moet jij werken?'
Prof. mr. M.S. Houwerzijl
Aflevering 2
Factor 20 als smeermiddel tegen maatschappelijke (belonings)onrust?
Mr. M. van Eck
Aflevering 1
Kosten van normalisering
Prof. mr. G.J.J.Heerma van Voss
2011
Aflevering 12
Legitimatie, legitimatie, legitimatie. Over werkgevers, gele vakbonden en Kamerleden
Prof. mr. F.B.J. Grapperhaus
Aflevering 11
De ene aardbei is de andere nog niet
Dr. mr. P.H. Burger
Aflevering 10
De angst voor anders
Prof. mr. E. Verhulp
Aflevering 8/9
Overheid en arbeidsverhoudingen: we zijn warempel Sinterklaas niet
Mr. H.W.M.A. Staal
Aflevering 6/7
Hoe onzeker mogen onze pensioenen zijn?
Prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 5
De payroll-cao: over dingen die voorbijgaan?
Mr. M. van Eck
Aflevering 4
Wettelijke verankering van de ‘Balkenendenorm’ nabij?
Prof. mr. dr. M.S. Houwerzijl
Aflevering 3
Het ontslagrecht: een vierjarig bestand?
Mr. R.A.A. Duk
Aflevering 2
Europese invloed op het sociaal beleid
Prof. mr. G.J.J. Heerma van Voss
Aflevering 1
Een brug tussen de wal en het schip
Mr. J.M. van Slooten en mr. G. Boot
2010
Aflevering 12
Wie is hier nu echt zelfstandig op de arbeidsmarkt?
Prof. mr. F.B.J. Grapperhaus
Aflevering 11
Ontschillen op de arbeidsmarkt
Prof. dr. A.C.J.M. Wilthagen
Aflevering 10
Markt en politiek
Mr. H.W.M.A. Staal
Aflevering 8/9
En juristen kunnen niet rekenen ...?
Prof. mr. E. Verhulp
Aflevering 6/7
Minister Donner en de 'frauderende' zzp'ers
Prof. mr. F.J.L. Pennings
Aflevering 5
Brief aan de minister-president
Mr. M. Van Eck
Aflevering 4
Opzij?! Wettelijke streefcijfers voor vrouwelijke bestuurders en commissarissen
Mr. M.S. Houwerzijl
Aflevering 3
De bestuurder geen werknemer meer?
Prof. mr. G.J.J. Heerma van Voss
Aflevering 2
Welke toekomst heeft de medezeggenschap?
Mr. R.A.A. Duk
Aflevering 1
Een rapport over verhouding bestuur, commissarissen en institutionele belegger: waar is de werknemer?
Prof. mr. F.B.J. Grapperhaus